جرثقیل وسیله ای است جهت جابجایی اجسام سنگین كه برای اولین بار در مصر باستان جهت جابجایی تخته سنگ های عظیم جثه برای ساخت اهرام ثلاثه مصر از آنها استفاده شد . در آن زمان جرثقیل ها متشكل از طناب و قرقره و قلاب بصورت ساده و مركب با نیروی دست انسان و یا با استفاده از حیوانات اجسام سنگین را به حركت در می آوردند . جرثقیل ها در قدیم بیشتر در ساخت بنا و ساختمانها و همچنین در حفره چاهها و بیرون كشیدن آب از آنها استفاده می شد . با پیشرفت علم و بوجود آمدن صنایع جدید، كاربرد جرثقیل ها روز به روز بیشتر شده و اشكال و انواع آنها نیز بیشتر شد ، در عصر بخار جرثقیل ها توسط توربین بخار به حركت در می آمد و نیروی حركتی جرثقیل ها از بخار بوجود می آمد بعد از اختراع برق و موتورهای الكتریكی نیروی حركتی جرثقیل ها توسط موتورهای الكتریكی بصورت مستقیم و یا بصورت غیر مستقیم توسط پمپ های هیدرولیكی انجام می شود .
اولین جرثقیل در ایران توسط یك شركت انگلیسی جهت حفاری چاه نفت در مسجد سلیمان در جنوب كشور وارد ایران شد . این جرثقیل قادر بود 20 تن بار را بصورت عمودی و با چرخش 90 درجه جابجا نماید جرثقیل مذكور توسط موتور احتراقی بنزینی كار می كرده و نیروی ایجاد شده توسط یك گیربكس به قرقره كابل فلزی و به قلاب جرثقیل انتقال پیدا می كرده است . این جرثقیل در موزه نفت شهر مسجد سلیمان در معرض دید بازدیدكنندگان می باشد .
جرثقیل ها با تكامل و رشد صنعت در جهان به تدریج پیشرفت كرده و هم اكنون بعنوان بازوهای توانمند صنعت در كلیه صنایع مورد استفاده قرار می گیرند . انواع جرثقیل از نظر تقسیمات به دو دسته جرثقیل های موبایل و جرثقیل های كارگاهی و صنعتی تقسیم می شوند ، جرثقیل های موبایل همان طور كه از نامشان مشخص است دارای خودرانهایی هستند كه این قابلیت را به آنها می دهد كه در هر مكان و موقعیتی حاضر شده و بسته به تناژ تعریف شد آنها جابجایی اجسام را انجام دهند ، در مقابل جرثقیل های كارگاهی و صنعتی در یك مكان و موقعیت مشخص بسته به نوع و تناژ آنها در همان مكان به اپراتور كاربری می دهند جرثقیل های موبایل به چند دسته تقسیم می شوند :
1 - هیدرولیكی با بوم كشویی
2 - هیدرولیكی با بوم خشك
جرثقیل های صنعتی و كارگاهی به چند دسته تقسیم می شوند:
1 – جرثقیل برجی ( تاور كرین )
2 - جرثقیل سقفی : تك پل – دو پل
3 - جرثقیل دروازه ای : تك پل – دو پل
4 – جرثقیل نیم دروازه ای : تك پل – دو پل
5 - جرثقیل بازویی : ستونی – پایه ثابت مستقل
6 - جرثقیل مونوریل : مونوریل ساده – مونوریل كرودار
7 – جرثقیل ثابت نقطه ای
هر كدام از انواع جرثقیل های صنعتی و كارگاهی دارای قلب طپنده ای می باشند كه به آنها وینچ و یا بالابر گفته می شود وینچ و بالابر ها دارای تقسیماتی به شرح ذیل می باشند :
1 - بالابر سیم بكسلی
2 – بالابر زنجیری
بالابرهای سیم بكسلی : بار توسط قلاب به طنابهای فولادی به نام سیم بكسل متصل شده و سیم بكسل به دور محفظه ای استوانه ای شكل كه دارای شیارهای هدایت سیم بكسل می باشد پیچیده می شود . و به طرف بالا و پایین حركت می كند . بالابرهای زنجیری بار توسط قلاب به زنجیر مخصوص متصل شده و به وسیله نیرو موتور به دور دانه گیر زنجیر بصورت دوار به بالا و پایین حركت می كند .